Mniszek lekarski

 
 
Mniszek lekarski
(Taraxacum officinale F.H.Wiggers coll.)
 
 
Wszechstronnie użytkowana bylina o 20-30 cm wysokości. Posiada podłużne liście o mocno powcinanych brzegach, które wyrastają z przyziemnej rozety. Charakteryzują się dużą zmiennością w kształcie, zależnie od pory roku, fenotypu i siedliska. Często mogą mieć mniejsze lub większe wcięcia, różne szerokości liścia oraz kolor. Kwiaty języczowe, skupione w koszyczki na pojedynczych łodyżkach o wysokości 20-35 cm, rzadkiej do 50-60 cm. Płatki w kolorze intensywnej żółci. Bardzo pospolita roślina, występuje w większości Europy i Azji (bez jej północnych i południowych krańców), a także w północnej Afryce. Rośnie przede wszystkim na otwartych i słonecznych terenach m.in. łąki, widne zarośla, tereny synantropijne i ruderalne, głównie na glebach żyznych, zasobnych w azot. Częsty chwast w ogródkach i na terenach zielonych. 
 
Nie ma pewności kiedy zaczęto użytkować mniszka jako roślinę pastewną, jednak w obecnych czasach jest to jedna z bardziej popularnych roślin, która znalazła zastosowanie w szeregu dziedzin takich jak rolnictwo, zielarstwo, pszczelarstwo i kosmetologia. Dzięki szybkiemu wzrostowi i małym wymogom mniszek jest chętnie uprawiany jako pasza dla zwierząt. Dawniej z jego korzeni wytwarzano produkt kawopodobny, analogiczny do korzeni cykorii. W XX wieku zaprzestano użytkowania mniszka w tej dziedzinie na rzecz cykorii. Kwiaty mniszka od dawna cenione są jako miododajne a miód mniszkowy jest jednym z najwcześniej produkowanych przez pszczoły miodów o charakterystycznej jasnej barwie i delikatnym smaku. 
Na całym świecie mniszek w mniejszym lub większym stopniu był rośliną, której przypisywano magiczne i lecznicze działanie lub wiązano z nim różnego rodzaju obrzędy. Do jednych z bardziej współczesnych zwyczajów jest zdmuchiwanie puchatych owocostanów w intencji spełnienia jakiegoś życzenia. W judaizmie mniszek był jedną z roślin, które Żydzi mogli spożywać w czasie Paschy.   
 
ZAWARTOŚĆ
Wszystkie części mniszka posiadają wiele substancji o różnego rodzaju zastosowaniu. Ziele mniszka (Herba Taraxaci), jest jednym z najpopularniejszych materiałów paszowych w żywieniu gryzoni i królików. Posiada szereg substancji takich jak substancje goryczne, flawonoidy, inulina, liczne mikro- i makroelementy oraz witaminy. Szczególnie w dużych ilościach występują: witaminy z grupy B, witamina C, potas (43,6 g), fosfor (4,98 g), żelazo (652 g), mangan (48 g). Liście zawierają niewielkie ilości białka i włókna, odpowiednio 2,7g i 3,5g w świeżej masie. Charakterystyczną substancją z jaką kojarzony jest mniszek jest jego sok mleczny, składający się z laktonu, inuliny i różnego rodzaju gorzkich metabolitów o lekko toksycznych właściwościach. 
Korzeń mniszka (Radix Taraxaci), posiada większe właściwości lecznice, ze względu na większą koncentracje substancji, takich jak: laktony, glukozydy (kwas teraksynowy, taraksodiol), fitoestrole, sole mineralne (m.in. duża zawartość potasu) i witaminy (A, B1, C, D). 
Kwiat mniszka (Flos Taraxaci) to organ o najmniejszej koncentracji substancji czynnych, posiadają one dużą zawartość flawonoidów (m.in. luteoliny i chrysoerioli)  a także kumarynę, w mniejszych ilościach występują sole mineralne, witaminy i związki goryczne. Dodatkowo organ ten posiada cenny i bardzo pożywny pyłek, szczególnie gdy jest zebrany w szczytowej fazie kwitnienia. 
Oprócz charakterystycznych cech każdego z organów mniszka, w całej roślinie występują liczne substancje jak kwasy (hydroksycynamonowy, chikorowy, monokawoilowinowy, chlorogenowy), triterpeny (taraksol, tarakserol, β–amyryna, arnidiol i faradiol oraz sterole: taraksasterol, stigmasterol, homotaraksasterol i lupeol).
 
Ziele i korzeń mniszka wykazuje szereg właściwości leczniczych oraz wspomagających:
 
  • Pobudzanie czynności wątroby poprzez zwiększenie wydzielana żółci
  • Pobudzanie układu pokarmowego dzięki związkom gorycznym i garbnikom
  • flawonoidy działają moczopędnie, szczególnie cecha charakterystyczna dla kwiatu
  • ekstrakty z mniszka wspomagają układ wydalniczy (m.in. w obrzękach i niewydolności nerek i przewlekłym zapaleniu pęcherza moczowego)
  • substancje zawarte w mniszku obniżają nadmiernemy poziom cukru we krwi a tym samym zmniejszają możliwość wystąpienia cukrzycy 
  • poza tym mniszek działa także przeczyszczająco, przeciwreumatycznie a także pobudza apetyt
 
ŻYWIENIE
Mniszek lekarski nadaje się dla wszystkich gatunków gryzoni i królików. Charakteryzuje się bardzo wysoką smakowitością i jest chętnie spożywany zarówno w postaci świeżej jak i suszonej. Ze względu na wysoką zawartość soku mlecznego należy odpowiednio dawkować dzienną porcję. Jest to szczególnie ważne przy podawaniu świeżych liści. Przy ich podawaniu należy pamiętać o dokładnym umyciu i wysuszeniu przed podaniem. Podanie mokrych liści może skutkować problemami żołądkowymi takimi jak biegunki i wzdęcia. Kwiat mniszka (w formie suszonej) jest chętnie spożywany przez szynszyle i koszatniczki, dla których kwiaty są jednym z ważniejszych składników diety.
 
 
ZALECENIA
Ze względu na występowanie soku mlecznego, który ma właściwości lekko drażniące i toksyczne, zaleca się podawać świeże liście w ograniczonych ilościach do kilkunastu listków co 2-3 dni. Materiał suszony nie ma właściwości drażniących, które w znaczący sposób mogłyby zaburzyć prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Stąd też nie ma zalecanych obostrzeń co do dawkowania. W przypadku korzeni, ze względu na duże stężenie inuliny, najbezpieczniej jest dawkować do 2-3 fragmentów korzenia dziennie. Kwiaty należy podawać 1-2 sztuk co 2-3 dni ze względu na właściwości moczopędne. W przypadku podawania produktów bogatych w wapń, zaleca się zwiększyć dawkę kwiatu aby zapobiec tworzeniu się kamieni nerkowych.
Suszone ziele mniszka ze względu na niską zawartość białka i włókna, można podawać w większych ilościach zwierzętom o wrażliwym układzie pokarmowym i z problemami wątrobowymi, które nie mogą spożywać innych gatunków roślin o dużej zawartości białka lub włókna (koniczyna, babka szerokolistna). 
 
UWAGA:
Powszechnym błędem, popełnianym nie tylko wśród miłośników zwierząt ale ogólnie wśród ludzi, jest nazywanie mniszka mleczem. Mlecz polny (Sonchus arvensis L.), jest rośliną o zbliżonym wyglądzie i także posiadającym sok mleczny. Jednak, w przeciwieństwie do mniszka, mlecz jest rośliną trującą. Powoduje silne zatrucia alkaloidami. Podstawowymi różnicami jest budowa samych roślin. Liście mniszka wyrastają bezpośrednio  z przyziemnej rozety, podczas gdy liście mleczu rosną pojedynczo i naprzeciwlegle na wysokiej łodydze. Kwiatostan mniszka osadzony jest pojedynczo na łodydze, w przeciwieństwo do kwiatów mlecza rosnących po kilka na pędzie. Dodatkowo mniszek zakwita jako pierwszy. Jest to roślina, która zazwyczaj otwiera kwiaty już w pierwszych promieniach wiosennego słońca, a kończąc główne kwitnienie w czerwcu, kiedy to swoje kwitnienie rozpoczyna mlecz. Mimo dość znaczących różnic, nie zaleca się własnoręcznego zbioru mniszka przez osoby niedoświadczone. Może to przynieść więcej szkód niż korzyści dla zdrowia zwierząt.